Τους τελευταίους μήνες, στη διάρκεια της πανδημίας του SARS-CoV-2, έχουμε έρθει αντιμέτωποι με πολλούς καινούργιους όρους. Ένας από τους πιο κοινά χρησιμοποιούμενους είναι το R0 ή R.
Σύμφωνα με την επιστήμη της Επιδημιολογίας, ως βασικός αριθμός αναπαραγωγής ή R0, ορίζεται ο μέσος αριθμός νέων κρουσμάτων που προκύπτουν από ένα άτομο που έχει τη νόσο, σε έναν πλήρως ευάλωτο πληθυσμό (όταν, δηλαδή, δεν έχει δημιουργηθεί ακόμα ανοσία). Αν κάθε άτομο που φέρει τον ιό, μολύνει στη διάρκεια νόσησής του 2 ακόμα άτομα, λέμε ότι το R0 είναι ίσο με 2.
Το R0 εξαρτάται από τα φυσικά χαρακτηριστικά του ιού και τις ιδιότητες του πληθυσμού που προσβάλλεται. Μερικά από τα φυσικά χαρακτηριστικά είναι το ποσό εύκολα μεταδίδεται από άτομο σε άτομο, και η διάρκεια που κάθε φορέας είναι μεταδοτικός, δίνοντας, έτσι, περισσότερες ευκαιρίες για μολυσματικές επαφές. Ιδιότητες του πληθυσμού, από την άλλη, αποτελούν το ποσοστό που είναι ευάλωτο στον ιό και ο αριθμός των επαφών μεταξύ των μελών του. Είναι συνεπώς, μια θεωρητική έννοια, που αντικατοπτρίζει την πορεία της επιδημίας στα αρχικά της στάδια, όταν δεν υπάρχουν ακόμα εξωτερικές παρεμβολές και μας δίνει σημαντικές πληροφορίες για το δυναμικό εξάπλωσης του ιού.
Παρεμβολές, όμως, είναι επόμενο να υπάρχουν. Ακόμα και αν ο πληθυσμός δεν λάμβανε κανένα μέτρο προστασίας, θα λειτουργούσε ο παράγοντας της ανοσίας αγέλης. Ανοσία αγέλης δημιουργείται όταν μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού έχει μολυνθεί από τη νόσο και δεν μπορεί να επαναμολυνθεί. Όταν αυτό συμβεί, ο ιός δεν βρίσκει νέα άτομα να μολύνει και η εξάπλωση του εξασθενεί. Άλλοι παράγοντες, όπως η εφαρμογή μέτρων υγιεινής και η απομόνωση των νοσούντων, μπορούν επίσης να επηρεάσουν τον αριθμό νέων των κρουσμάτων που προκύπτουν από κάθε φορέα.
Για το λόγο αυτό, στα επόμενα στάδια της επιδημίας, για να περιγράψουμε τον αριθμό κρουσμάτων για τα οποία είναι υπεύθυνο κάθε άτομο που νοσεί, χρησιμοποιούμε τον αποτελεσματικό αριθμό αναπαραγωγής ή R. Το R αλλάζει στη διάρκεια του χρόνου και ανάλογα με τις συνθήκες. Όσο αυξάνεται το επίπεδο ανοσίας του πληθυσμού το R τείνει να μειωθεί.
Στο παρακάτω διάγραμμα βλέπουμε τι μορφή θα έπαιρναν μερικά μοντέλα επιδημιών που ξεκινούν με διαφορετικό R0 και εξελίσσονται χωρίς αναχαιτιστικούς παράγοντες, πέρα από την ανοσία που δημιουργείται σταδιακά στον πληθυσμό.
Παρατηρούμε ότι όσο μεγαλύτερο είναι το R0, τόσο πιο απότομη είναι η άνοδος της καμπύλης και μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού καταλήγει να νοσεί την ίδια χρονική στιγμή. (Σε επόμενο άρθρο θα αναλυθεί ο λόγος για τον οποίο η απότομη άνοδος δεν είναι επιθυμητή.)
Αν απομονώναμε μια από αυτές τις καμπύλες για να μελετήσουμε τις αλλαγές στο R, θα παρατηρούσαμε ότι το R στο πρώτο κομμάτι της καμπύλης θα ήταν κοντά στο R0 (αρχικό, ανοδικό κομμάτι της καμπύλης). Έπειτα, θα ξεκινούσε να μειώνεται σταδιακά, λόγω της δημιουργίας ανοσίας στον πληθυσμό, έως ότου γίνει ίσο με ένα. Μπορούμε να θεωρήσουμε τη στιγμή που το R=1, σαν τη στιγμή όπου, για κάθε άτομο που αναρρώνει από τη νόσο, μολύνεται ένα καινούργιο. Άρα, ο αριθμός των ατόμων που έχουν τον ιό παραμένει σταθερός (κορυφή καμπύλης). Φυσικά, αν συνυπολογίζαμε στα κρούσματα και τα άτομα που έχουν αναρρώσει (όπως γίνεται και στην ημερήσια ενημέρωση του αριθμού κρουσμάτων στη χώρα μας), ο συνολικός αριθμός θα συνέχιζε να αυξάνεται. Ο πραγματικός αριθμός των νοσούντων όμως, θα παρέμενε σταθερός.
Εύλογα συμπεραίνουμε, πως όταν το R γίνει μικρότερο του ενός, τα άτομα που έχουν τον ιό θα ξεκινήσουν να μειώνονται σταδιακά, αφού θα αναρρώνουν περισσότεροι από όσους μολύνονται (καθοδικό κομμάτι καμπύλης). Για να σταματήσει, λοιπόν, η εξάπλωση ενός ιού πρέπει να μειωθεί το R.
Ανακεφαλαιώνοντας, το R0 είναι ένα νούμερο που υπολογίζεται με βάση δεδομένα από την αρχική της εξέλιξη της επιδημίας και είναι ενδεικτικό του δυναμικού εξάπλωσής του ιού που την προκαλεί. Το R, από την άλλη μεριά, αντιπροσωπεύει τον αριθμό των νέων κρουσμάτων που προκύπτουν από τα ήδη υπάρχοντα κρούσματα ανά πάσα στιγμή. Αποτελεί έναν δείκτη του πόσο εύκολα εξαπλώνεται η νόσος στον πληθυσμό, σε πραγματικό χρόνο. Μας δίνει τέλος, την δυνατότητα να υπολογίσουμε το πως οι δικές μας παρεμβάσεις επηρεάζουν την πορεία της επιδημίας.
Σε επόμενο άρθρο θα γίνει μια προσπάθεια ανάλυσης των μέτρων που έχουμε στη διάθεσή μας για μείωση του R εν μέσω πανδημίας.
COVID-19 GR 